Zamlar tarlaları gübresiz bırakacak!

Türkiye'de de amonyak kullanılan nitratlı ve azotlu gübrelerde sık sık yapılan zamlar çiftçinin gübre maliyetini artırıyor. Gübre üretiminde kullanılan hammaddeler bakımından yüzde 95 dışa bağımlı olan Türkiye, dünyada yaşanan doğalgaz ve buna bağlı amonyak krizi ile dövizdeki artışa bağlı olarak ciddi sorunlarla karşı karşıya.

Uluslararası Gübre Derneği (Internatıonal Fertilizer Association) pandemi nedeniyle 2020'de yapamadığı "Sürdürülebilir Bir geleceğe Doğru" konferansını 27-29 Eylül 2021 tarihlerinde Portekiz Lizbon'da gerçekleştirdi. Konferansa dünyada yaşanan doğalgaz krizi ve buna bağlı amonyak sorunu damgasını vurdu. Tarım ve gıdanın geleceğinin ele alındığı konferansta yaşanan hammadde krizinin dünya gıda üretimini tehdit ettiği ifade edildi.

Sektöre belirsizlik hakim

Konferansa Türkiye'den katılan Tekfen Holding Başkan Yardımcısı ve Toros Tarım Yönetim Kurulu Başkanı Hakan Göral sektördeki son gelişmeleri ve konferansa ilişkin izlenimlerini DÜNYA' ya şöyle anlattı: "Sektörde çok büyük bir belirsizlik var. Sektör olarak zor günlerden geçiyoruz. Hammadde fiyatları aldı başını gidiyor. Fiyat bir yana hammaddenin bulunabilirliği bile ciddi bir sorun olmaya başladı. Kimse fiyat veremiyor. Bugün verilen fiyat yarın sizi çok komik duruma düşürebilir. Bugünkü şartlarda üretim yapmak bile büyük bir risk. Hammadde aldınız, üretim yaptınız fiyat ve kur düşerse çok büyük zarara girmiş olursunuz. Lizbon'daki toplantıda tarım ve gıdanın geleceği, gübre sektörünün içinde bulunduğu sorunlar ele alınıyor. Özellikle işin ticari boyutunda çok büyük belirsizlik var. Fiyat vermek mümkün değil."

Türkiye krizden nasıl etkileniyor?

Türkiye açısından da sıkıntılar olduğunu vurgulayan Göral, sorularımız üzerine şu değerlendirmeyi yaptı: "Türkiye dünyadan ayrı değil. Bizde mutlaka etkileniyoruz. Doğalgazda Rusya ile yapılan anlaşma ile sıkıntı olmayacak gibi görünüyor. Fakat bu öyle bir piyasa ki anlık değişebiliyor. Avrupa, Rusya'dan daha fazla doğalgaz talep ediyor. Aralarındaki siyasi konular, ambargo nedeniyle bu talep karşılanır mı bilmiyoruz. Ama her an her şey değişebilir."

Amonyak ihtiyacı ithalatla karşılanıyor

Amonyak konusunda Türkiye'nin büyük oranda dışa bağımlı olduğunu ve büyük oranda ithalat yaptığını hatırlatan Hakan Göral, "Türkiye olarak amonyakı Ukrayna, Cezayir, Mısır gibi ülkelerden alıyoruz. Avrupa'daki krize bağlı olarak amonyak fiyatları artacak. Şu anda fiyat verilemiyor. Yani tedarik konusunda sıkıntılar var. Amonyak, nitratlı gübrelerde, kalsiyum, DAP, NPK üretiminde kullanılıyor. Ürün bulunamazsa yapacak bir şey yok. Ürünün bulunabilirliği artık önemli bir sorun. En son 2008'de benzer bir durum yaşanmıştı.  Şimdi de aynı durum yaşanıyor. Herkes beklemede. Bakalım ne olacak diye bekleniyor" bilgisini verdi.

Çiftçi para kazanamıyor

Göral, "Burada asıl önemli sorun çiftçinin para kazanamaması” diyerek, şunları söyledi: “Bu sadece Türkiye'de değil, dünyada da çiftçiler para kazanamıyor. Bu yıl TMO, buğday alım fiyatını yüzde 35 artırdı. Ama hammaddeden dolayı DAP gübresinin fiyatı yüzde 120 arttı. Bu sadece bizim için geçerli olan bir durum değil. Dünyada da bu oranlar var. Gübreye erişebilirlik oranlarında düşüş var. En son 2008'de böyle bir durum yaşanmıştı. Gübreye erişim 2008'deki oranların altına düştü. Tabii aynı zamanda gıdaya erişim önemli bir sorun olmaya başlıyor.  Çiftçi dünyada da para kazanamıyor. Hükümetlerin çiftçiye daha fazla destek sağlaması gerek."

Gübre üreticileri de yüksek fiyattan şikayetçi

Artan gübre fiyatları nedeniyle üreticilerin suçlu ilan edildiğini ve böyle bir suçlamayı hak etmediklerini vurgulayan Göral, "Gübre üreticileri olarak bizler de artan fiyatlardan şikayetçiyiz. Bizim hedef gösterilmemiz doğru değil. Bizler ülkeye yatırım yapan, istihdam sağlayan üreticileriz, vatan haini değiliz.  Yapılan zamların tamamı maliyet kaynaklı. Hammadde dışarıdan geliyor. Hammadde fiyatını biz belirlemiyoruz. Ayrıca ithalatla karşılandığı için dolar arttıkça maliyet vefiyat artıyor. Bu işletmeler olmasa gübre daha da pahalı olacaktır" yorumunu yaptı.

Avrupa'da doğalgaz fiyatı 2 ayda yüzde 92 arttı

Doğalgaz fiyatlarının ABD’de 16-Eylül 2021’de 5,45 USD/mmBTU (metrik milyon British Thermal Unit= 28.26 metreküp doğal gaz ) değerine ulaştıktan sonra düşüş göstererek 23-Eylül haftasında 4,92 USD/mmBTU değerini aldı. Avrupa için belirleyici olan TTF (Hollanda orijinli sanal doğalgaz borsası) fiyatları ise yükselişini sürdürüyor. TTF fiyatlarındaki artış son 1 ayda %50, son 2 ayda ise %92 olarak gerçekleşti ve 23,62 USD/mmbtu seviyesine ulaştı.

Doğalgaz zammı fabrika kapattırıyor

• Mamul fiyatları üretim maliyetini karşılamadığı için doğalgaz fiyatlarındaki artış sonrasında Avrupa’da çeşitli amonyak tesisleri üretimi azaltma veya tesislerini kapatma yönünde karar aldılar. CF Industries Holdings ve Borealis gaz ve elektrik fiyatlarında yaşanan rekor yükselişler sebebiyle İngiltere'deki tesislerini kapattı. 
• Yara, planlı bakım ve yüksek doğal gaz fiyatları sebebiyle amonyak üretimini yaklaşık yüzde 40 azaltacağını duyurdu. Üretim düşüşünün çoğu planlı bakım yapılacak Norveç ve Almanya’daki iki tesisten gelecek. Hollanda, İngiltere, Fransa ve İtalya’daki tesislerde de kapasite düşüşü olacak.
• İspanyol gübre üreticisi Fertiberia, yıllık 400 bin ton amonyak kapasitesine sahip tesisinde amonyak üretimine yüksek doğal gaz fiyatlarından dolayı 1 Ekim itibarıyla ara verecek.
• Litvanyalı Achema da Ağustos ayının sonunda yeniden devreye almayı planladığı amonyak tesisini yüksek doğal gaz fiyatlarından dolayı devreye almadı.
• Ukraynalı gübre üreticisi OPZ tesislerini yüksek doğal gaz fiyatları nedeniyle kapatacak.

AB'de amonyak üretiminin yüzde 76'sı gübrede kullanılıyor

Avrupa’da üretilen amonyağın yüzde 92'si üretildiği ülkede değerlendiriliyor. Toplam amonyak üretiminin yüzde 76’sı üre, AN, ve CAN gübrelerinin üretiminde kullanılıyor. Bu üretimin de yüzde 60’ı üretildiği ülkede kullanılıyor. Tesislerin amonyak üretimine devam etmesi durumunda; bu ülkelerin amonyak ihracatını kısıtlamaları bekleniyor.

Üretim kesintilerinin devam etmesi halinde ise ilk olarak mamul ihracatının etkilenmesi çok uzun kesintiler olması durumunda ise yurt içi tüketim için gereken mamul tedarikinin ithalat yoluyla sağlanması bekleniyor.

Avrupa’nın amonyak ihracatı global amonyak ticaretinin yüzde 8’ini oluşturuyor. Tesisler ihracatı kısıtlayacak kadar üretim kısıtlaması yaparsa amonyak ticaretindeki etki limitli olacak. Kısıtlamaların devam etmesi ve mamul üretiminin de azalması durumunda ise özellikle azotlu gübrelerde diğer ihracatçılar için fırsatlar oluşabilir.

83 milyar dolarlık gübre pazarının ‘enerjisi’ bitti

Evrim KÜÇÜK

Küresel ısınma bu yaz rüzgar ve hidroelektrik enerji üretimini olumsuz etkileyince ihtiyaç doğalgazdan karşılandı. Ancak şimdi kış arifesinde gaz stokları son yılların en düşük seviyesinde. Doğalgaz maliyetindeki artış birçok sektörün yanında gübre üretimini vurdu. Geçtiğimiz yıl 83.5 milyar dolarlık büyüklüğe erişen pazarda üretim sıkıntısı baş gösterdi. Fiyatların zaten talep nedeniyle 10 yılın zirvesine çıktığı bir dönemde, gübre fabrikaları yüksek doğalgaz fiyatları nedeniyle kapanmaya başladı.

Gübre fiyatları zaten bir süredir hızla yükseliyordu. Bu yıl tarımsal emtia fiyatlarındaki artışın üretimi desteklemesi gübre talebini artırdı. Özellikle mısır ve soya fasulyesi üretilen bölgelerden gelen talepte ciddi bir artış yaşandı. 2021/2022 sezonunda küresel talebin 200 milyon tonu bulması bekleniyor. Talep artışı ve üretimde girdi maliyetinin yükselmesi fiyatları son yılların en yüksek seviyesine getirdi.

ABD’de gübre fiyatlarını gösteren Green Markets Endeksi yılbaşındaki 417 seviyesinden geçtiğimiz hafta 827 seviyesine yükseldi.  Dap gübresinin ağustos sonunda tonu 600 doları aşarken, potasyum klorürün tonu 6 ayda 225 dolara çıktı. Trsiple süper fosfat gübresinin tonu da şubat ayında 450 dolarken, şu sıralar 600 dolar civarında. Üre fiyatları da 335 dolardan 500 dolara geldi.

Devlet gübre sübvansiyonu konusunda çiftçileri desteklemeli

Mehmet HANİFİ GÜLEL

Son bir haftada gübre fiyatında astronomik bir artış olduğunu kaydeden Gübre Üreticileri İthalatçıları ve İhracatçıları Derneği Başkanı Metin Güneş, “Bunun en büyük sebebi amonyak bulunurluğunda yaşanılan büyük sıkıntıdan kaynaklanıyor. Doğalgaz ve elektrik girdilerinde fiyatının artmasından dolayı Avrupa’da ve Çin’de bazı fabrikalar üretimini durdurdular ve bazıları da kısıtlamaya gitmesinden dolayı fiyatlar artışa geçti” dedi.

Devletin gübre sübvansiyonu konusunda çiftçileri kesinlikle desteklemesi gerektiğini dile getiren Güneş, bu konuda beklentilerinin olduğunu aktardı. İhracatta getirilen kısıtlamaya da değinen Güneş, “Belirli ürünlerin yasaklanması önemli. Burada en azında gübrelerin iç pazarda kalmasıyla arz talepte bir denge oluşturuyor. Dolaysıyla fiyatların daha yatay şeklinde gitmesini sağlayabilir” açıklamasında bulundu.

Gübre fiyatları artışı karşında çiftçinin gübre kullanımı azalmamasının önemli olduğunu ve bunun için önlemler alınması gerektiğini vurguladı. Herkesin bu konuda elini taşın altına koymasını isteyen Güneş, “Özel sektör, devlet, gübre satıcıları, gübre bayileri elini taşın altına koymalı. Çünkü biz gerekli miktarda gübreyi kullanmadığımız zaman ciddi anlamda verim kayıpları yaşarız. Verim kayıpları yaşadığımız zaman gıda tedarik zincirinde sorunlar ortaya çıkar. Bu bizim için de bir dezavantaj oluşturur” şeklinde konuştu.

Kaynak: Dünya (Ali Ekber Yıldırım)