Fırınlarda işçi-işveren sorunlarını ilgilendiren tazminat konusu var. Bu gibi sorunların yaşanmaması adına neler yapılmalı?
Öncelikle ekmek Türk milletinin geleneğinde ve yaşamında yer alan en önemli gıdadır. Herkesin geleceğinde öncelikle ‘ekmek parası, nimet’ gibi manevi değerlerimiz vardır. Bireyler bazen çocuğu yere düşerse kaldırmaz ancak düşen ekmeği yerden alır, temizler ve öperek Nimet diye en güzel yere kaldırır. Ekmek toplumun en önemli besin maddesidir. Ne kadar kaliteli olursa toplumda yetişen bireyler o kadar zeki olur. Maalesef her sektörde olduğu gibi bu sektörde de çalışan emekçilerle işverenlerin sorunları hala çözülemiyor.
Sektörün sorunlarının gittikçe arttığı yine ülkemizde milletin ekmeğine herkesin el atmasından dolayı tüm işletmelerde kapasitenin yarısının altında üretimden kaynaklanan gelir azalması ancak giderlerin sabit kalmasından kaynaklanan sorunların getirdiği dar boğaz sonucu işçilerin çalışma saatlerine dengesiz ücretlerin ödenmesine en kötüsü bordrolarındaki maaşların asgari ve ek çalışmalarının yansıtılması ya da izin ve tatil gibi hakların verilmesinde ya da ödenmesinde karmaşalar oluşmaktadır.
Sektörün en önemli sorunu dengesiz ve aşırı işyerinin faaliyete geçmesi ve bu gidişin önlenememesidir. Standart bir işletme nasıl olmalı gibi sorulara yıllardır cevap bulunamamaktadır. Sorunların cevaplarını tartışmayan işverenler Pandeminin ve sektörde olmaması gereken bir çok işletmenin sabit olan talebi paylaşmasından dolayı zor ve çetin bir süreçten geçmektedir. Bu süreç böyle devam ettiği sürece de işveren ve çalışanların sorunları gittikçe büyüyecektir.
Sektörde deneyimli ve işinde uzman çalışanların yetiştirilmemesi özellikle kadın çalışanların sisteme dahil olmamasından kaynaklı ayrıca da yabancı işçilerin alınmasına mani olunamamakta. Dengesiz ve kalitesi belli olmayan, ne zaman ne kadar üretmek konusunda yeterli teknik desteği olmayan işletmecilerin bu sorunlarını ancak kıdem tazminatlarının emeklilik sürelerinin gelmesini bekletmeden karşılıklı anlaşmasıyla zamanında kapatılması hem işletmecilerin sorunlarına hem de çalışan emekçilerin güncel sorunlarına çözüm bulacağı kanaatindeyim. Zira bu sorunlarını çözemeyen işletme sahipleri mesleklerinden ayrılmayı dahi düşünemez hale gelmekte, çalışanların çoğu da haklarını hiçbir bedel istemeyen avukatlar aracılığıyla aramaya ve uzun süren yargı sonucunda kaybedenler yalnızca işveren ve emek verenler olmaktadır.
Fırıncıların KDV alacağı ile ilgili bilgi verir misiniz?
Fırında üretilen ürünlerin satışlarında uygulanan KDV %1 ’dir. Maliyetleri oluşturan undan başka diğer giderlerin KDV oranları %8 yada %18 den oluşmaktadır. Yüksek oranlı girdilerin maliyetlerin içerisindeki yeri %50 civarındadır. Buda gösteriyor ki yapmış oldukları hasılatların %10’undan fazlasını KDV olarak hammaddelere ödeyen fırıncıların ödemiş oldukları bu bedellerin devreden KDV olarak kağıt üstünde kalması sebepsiz bir masrafa ve zarara yol açmaktadır. Oysaki fazlaca ödenen bu KDV’lerin devletçe alınan enerji faturalarından mahsup edilmesi yada iade olarak biran önce işletmelere dönmesi her şekilde işletmecinin maliyetlerini azaltacağı gibi daha rahat ve sağlıklı işletmelerin artmasına yol açacaktır.
Pandemi sürecinde devletin işverenlere yönelik olarak SGK desteği oldu. Bunun içeriği nedir?
Özellikle pandemi döneminde devletin teşvikleri oldu. Bu teşviklerde çalışanın sigortasını devlet karşılıyor, ya da ‘Siz elemanı çıkarmayın, sayısını artırın’ denildi. Her çalıştırdığınız elemanın %30 sigortasını siz ödeyin, %70’İ Devletçe karşılanacaktır denilmek suretiyle 3 yıllık bir destek verildi.
Fırıncılık sektöründe gördüğünüz sorunlar ve bunlara yönelik çözüm önerileriniz nelerdir?
Fırınların teknolojiye ayak uyduramaması, eğitim eksikliğinin yanında, üretim yapan fırıncıların, kapasitelerinin altında üretim yaparak ülkenin milli değerlerinin yanlış kullanımından dolayı gerçek anlamda para kazanamadıklarına inanıyorum. Yıllar önce en çok kazanan sektör fırıncılıktı. Maalesef ki, gittikçe eriyen ve işyerini kapatan esnaf sayısı artmaktadır. Bu sorunu çözmek için mutlaka Tarım Bakanlığı’nın yapıcı politikalar yapması lazım. Girdi maliyetlerinin düşürülmesine yönelik KDV ödemelerinden doğan alacaklarının diğer vergi ödemelerinden bir an önce mahsup edilmesi gerekiyor. Ayrıca, çoğu fırınlarda babadan kalma teknolojiler kullanılıyor. Bunların modernize edilmesi şart. Mutlaka, daha büyük, daha sağlıklı daha verimli ve kapasitelerinin tamamını kullanabilecek şekilde fırınların açılmasına yön vermeliyiz.
Sektörde istihdam problemi yaşanıyor. Bunun aşılması için sizce neler yapılmalı?
Ülkemizde bir çok sektörde eleman sıkıntısı var. Bununla ilgili meslek liseleri ortadan kaldırıldı. Ara eleman sıkıntısı hat safhadadır. Ara eleman olarak Afganlılar, Suriyeliler, Iraklılar kaldı. Baklava üreten büyük bir firma, üniversitelerde gıda üzerine eğitim verdiriyor. Neden? Meslek liselerinde ekmek veya gıda üretimine yönelik bir bölüm yok! Meslek liselerinden ara eleman gelmediği için esnaflar yavaş yavaş bitiyor. Esnaf bittiği zaman kime kalıyorsunuz? Büyük marketlerin eline kalıyorsunuz ve bunlar ne derse yapmak zorundasınız. Çiftçilik bitti, buğday artık ekilmiyor. Konya denilen ova kurumuş! Trakya’daki çiftçi gübresini alamıyor ki, buğday eksin. Türkiye’de 1 kilo süt, 1 kilo sudan daha ucuz hale gelmiş. Bunlara yönelik desteklerin verilmesi lazım.
Özellikle fırıncılara yönelik Odalar ve dernekler mutlaka çok iyi çalışmalılar. Maliyeti düşüren örnek fırınlar açmalılar. Fırınların %60’ından fazlası %30 kapasite ile çalışıyor. Fırında 100 adet ekmek üretileceğine, 30 adet üretiliyor. Aynı yakıt, aynı personel, aynı girdiler, aynı kira, aynı vergi… Açmayın o zaman fırını!.. 5 fırıncı bir araya gelsin otomasyon yapsın. Güç birliği oluşturulup, imalata bu şekilde girilmesi gerekir.
İstanbul’da fırın sayısı haddinden fazla açılmış durumda. Diğer yandan ruhsatsız fırınlar da var. Bu konuda neler söylersiniz?
Herşeyi devletten beklemek yanlış! Siz bir şeyler üretirseniz, devlet yanınızda olur. Fakat, şu anda devletimiz ekonomik, siyasi vs. bir çok sıkıntılar içerisinde. Şu zamanda bu sorunlara el uzatacaklarını düşünmüyorum. Odalar, bu konu üzerinde mutlaka çalışmalılar. Bir fırın açılacağı zaman, o bölgedeki ihtiyaç belirlenmeli ve açılıp açılmayacağına birilerinin karar vermesi lazım. Beykoz bölgesinde 150-200 tane fırın mı olur! Beykoz’un nüfusu 260 bin… Sadece fırınların ekmeğiyle bitmiyor; Migros’un, Carrefour’un, pastanelerin, Büyükşehir’in ekmeği… Herkes ekmek üretiyor. Buralarda ekmek çeşitliliği fazla, fiyatı da ucuz. Fırıncılar da, ekmek 2 lira 50 kuruş olsun diye baskı yapıyor. Niye? Çünkü kapasiteleri az, girdi maliyetleri yüksek. İşte burada da, maliyetlerin düşürülmesine adına bir teşvik vermesi lazım. Devletin yeni açılan işletmelere düşük faizli krediler verilmeli. Ayrıca 2-3 yıl vergi muafiyeti sağlamalıdır. Sıkıntıya düşen esnafa el uzatılmalıdır. Bu toplumun en güçlü esnafları fırıncılardır. Neden değişmiyorsunuz? Şimdi de işin içine siyaset girmeye başladı. Başka gruplar girmeye başladı. Bu işin içine hiç kimse girmemeli. Bu işi yapacak kim varsa bu işin başına geçmeli, en iyisini yapmalı, onlar da kazanmalı ve devlet destek vermeli. Bu işlerin düzelmesi için elini taşın altına koyacak Odalardır. Odalara seçilenler gerçekten bu iş ile ilgili gönüllüler mi, yoksa emekli olmak için mi oraya geçtiler? Bakmak lazım. Fırınlardaki çalışma ortamları öncelikle odalar tarafından denetlenmelidir. Sonrasında belediye buraya geldiği zaman fırını kapatmamalı. Oda, yaptığı kontrollerde eksik görürse uyarısını yapmalı. Odalar, onların temsilcisi olduğunu göstermesi gerekiyor. Gelecek nesillerimizin ve büyük ülke Türkiye’mizin yapı taşı ekmeğimiz sizlerin çabası ile daha da değerli olacağı kanaatindeyim.
Kaynak: Ekmeğin Sesi Dergisi