'Gıda enflasyonuna hazır olun, asıl yangın ekonomide çıkacak'

İklim değişikliğinin somut etkilerini bir yandan seller öte yandan orman yangınları ile yaşıyoruz. Karadeniz'de Haziran sonu yaşanan sel felaketinin yaraları daha sarılamadan turizm cenneti illerimiz de yangın felaketi başladı. Yaklaşık 10 gündür süren yangınlar Akdeniz sahillerini küle çevirdi. Yanan sadece ormanlarımız olmadı. Evler, tarım için kullanılan aletler, meyve bahçeleri, küçük ve büyükbaş hayvanlar da yandı. Yalova Üniversitesi öğretim görevlisi ekonomist Doç. Dr. Baki Demirel, yaşanan felaketin ekonomik boyutlarını değerlendirdi.

Önce Karadeniz'de bir sel felaketi yaşandı sonra da turizm cenneti sahillerimiz alev alev yanıyor. Yaşanan bu felaketler ekonomiye nasıl yansıyacak?

Baki Demirel: Yaşanan felaketlerin ekonomiye getireceği yükü rakamlarla değerlendirmek için şimdilik erken ama görünen köyde kılavuz istemez. Küresel iklim krizi somut etkilerini göstermeye başladı. Bir taraftan seller öbür taraftan ormanlar yanıyor. Kuraklık ise kendisini iyiden iyiye hissettiriyor. Çevre ülkelerde de yangınlar çıkıyor ama bizimkindeki sorun yangının söndürülememesi oldu. Organizasyon tam bir fiyasko. Türk Hava Kurumu'nun elindeki yangın uçaklarının kullanılmaması, uluslararası yardım istemekte yaşanan gecikme, yangın için yardım etmek isteyen ülkelerin yardım talebini kabul etmemek, yangın bölgesindeki organizasyonluk, yangından etkilenen halkın taleplerine “zararları karşılayacağız” deyip kredi önerilmesi gibi sayılamayacak kadar çok yanlış yapıldı.

Yangının kısa ve uzun vadede etkileri olacak. Yaz aylarında olmamıza rağmen özellikle tarım ürünlerinin fiyatlarında bir düşme yaşanmıyor. Gıda fiyatları düşmemekte direndi. Şimdi ise hiç fiyatlarda düşme göremeyeceğiz. aksine önümüzde bir gıda enflasyonu yaşanacak. Aynı zamanda turizm gelirlerinde de bir gerileme olacak. Özellikle Akdeniz bölgesi Türk turizminin can damarıydı. Pandemi nedeniyle turizmde bir darboğaz yaşandı. Henüz daha turizmde bir toparlanma yaşanmamıştı. Evet bayram nedeniyle yerli turist etkisi hissedildi.

Ama asıl ülkeye döviz getirecek olan yabancı turistlerinin ülkeye tam anlamı ile girişi yaşanmamıştı. Cari açığın finansmanında önemli olan döviz girdisidir. Döviz getirecek olan yabancı turistlerin gelişi ertelenebilir hatta bu sezon turistsiz kapanabilir. Turist yeşile ve doğal güzelliklere geliyor. Yanan yerlerin nasıl bir cazibesi olabilir ki? Doğal güzellikler yangınla bozuldu. Yanan yerlerin eski haline gelmesi onlarca yıl alacaktır. Yani uzun vadede turizm ülkesi olmaktan çıkacağız. Türkiye'ye gelen turistlere baktığımız zaman insanları ayırmak yanlış olur ama ekonomik açıdan söyleyecek olursak gelir seviyesi düşük olan turistler olduğunu görürüz.

Türkiye doğal güzelliklerini kaybettikçe bir turizm cazibesi olmaktan çıkacaktır. Yangınlar doğal güzellikleri öldürürken önlem alınamaması ve hızlıca söndürülememesi turistler için caydırıcı bir unsurdur. Çünkü müdahale etmekte yetersiz olduğunu düşündükleri ülkeye gelmekten çekinebilirler. Çünkü kimse uzun süren yangınların ortasında kalmak istemez ve can güvenliği olmayan ülkelere gitmezler. Akdeniz sahilini cazibe merkezi yapan doğa yenilenene kadar turizm gelirini unutun.

Yangın felaketleri hayvancılığı ve tarımı da etkileyecektir. Önümüzdeki günlerde gıda fiyatlarında yangın çıkacak ve fili yangına müdahale edemeyenler ekonomideki yangına hiç müdahale edemeyecek. Zaten Temmuz ayı enflasyon rakamları beklenenden yüksek geldi. Açıklanan TÜİK rakamı son 20 yılın en yüksek seviyesinde. Yaz aylarında biz enflasyonun düşmesini bekleriz ancak Temmuz enflasyon rakamları beklenenden yüksek geldi. Et ve gıda hızlı bir şekilde artacak. Özellikle yoksul kesimin hissettiği enflasyon daha çok can yakacak.

Tüm bunlar politik olarak da güvensizliği artıracaktır. Sürekli gelir enflasyonun altında kalıyor. Gelir kaybı yaşayan insanlar daha hissedilir bir gelir kaybı yaşayacak. Bu durum domino etkisi ile toplumsal gruplar arasında gelir uçurumunu daha çok keskinleştirecektir. Türkiye'nin bu gelir açığını düzeltecek çok ciddi ekonomik politikaya ihtiyacı var. Şu andaki durum yoksul kesimin bu felaketten daha çok etkileneceğini gösteriyor. Gıda enflasyonu hızla artacak ve bunu ithalat ile de dizginleyemeyecekler. Küresel anlamda da bir gıda enflasyonu yaşanıyor. Özellikle et tarafında fiyatlar inanılmaz yüksek. Geçen sene patates, soğan, et ithal ederek yurtiçi fiyatları kontrol altına almayı kısmen başardık. Ama bu taktik bu sene işe yaramaz. Çünkü birinci olarak küresel bir gıda enflasyonu var ikinci olarak da kur fiyatları yükselecek. İthalatında maliyeti otomatikmen artacak. Zaten bu ithalat ile yüksek fiyatların önüne geçmeye çalışmak sürdürülebilir bir durum değildi.

Asıl yapılması gereken kooperatifleri güçlendirecek politikalara ihtiyaç var. Çiftçi borçlarının tahsilatının ötelenmesi yerine tasfiye edilmesi gerekir. Yani çiftçinin borçları silinmelidir. Bu yangın felaketi yaşayan köylülere, küçük işletmelere kredi vermek yerine var olan borçları komple silinmeli ve nakdi yardımlar yapılmalı. Kredi vermek yeniden borçlandırmaktır. Üretemeyen adam borcunu nasıl ödeyecek? Eski borçlar jübile yapmalı ve dediğim gibi çiftçilerin hesaplarına para yatırılmalı. Çok ciddi ve çok acil tarımı hayvancılığı destekleyecek bir ekonomik önlem planı açıklanmazsa yangın ekonomiye sıçrayacak. (Karar)